Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego rekomendowało Komisji Europejskiej polskich pretendentów do wyróżnienia Znakiem Dziedzictwa Europejskiego. Wśród rekomendowanych jest Kopalnia Guido!

Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej od 2011 roku prowadzą działanie pod nazwą „Znak Dziedzictwa Europejskiego". Jest to honorowe wyróżnienie, które może być przyznawane m.in. zabytkom, miejscom naturalnym, obiektom archeologicznym, przemysłowym lub miejskim, krajobrazom kulturowym – słowem podmiotom, które wpisują się w cele tej inicjatywy. Jakie to cele? Przyznanie Znaku ma służyć wzmocnieniu u obywateli europejskich, w szczególności wśród ludzi młodych, poczucia przynależności do Unii, opartego na wspólnych wartościach oraz elementach europejskiej historii i dziedzictwa kulturowego, a także na uznaniu walorów różnorodności krajowej i regionalnej. Znak Dziedzictwa Europejskiego jest więc pomysłem na poszukiwanie tego, co prawdziwie europejskie, co dla Europejczyków wspólne i cenne, co jednocześnie odróżniałoby dziedzictwo europejskie od dziedzictwa światowego honorowanego wpisem na listę UNESCO. Idea Znaku Dziedzictwa Europejskiego pozwala zauważyć, że chodzi w nim o utrwalanie i promowanie świadomości europejskiej. W umysłach Europejczyków Europa powinna być czymś więcej niż pojęciem geograficznym.

W skali Europy tym wyróżnieniem uhonorowano dopiero zaledwie 20 obiektów. W dotychczasowych edycjach naboru wniosków o przyznanie Znaku Dziedzictwa Europejskiego Polskę reprezentowały: Historyczna Stocznia Gdańska, Konstytucja 3-Maja, Unia Lubelska i Wzgórze Lecha. Trzy pierwsze obiekty wyróżnienie to otrzymały. Różnorodność złożonych aplikacji dobrze obrazuje szeroki zakres możliwych aplikacji, jaki dla tego działania przewidział Parlament Europejski. Wybór podmiotów aplikujących ma charakter wielostopniowy. Trwająca obecnie procedura selekcji rozpoczęła się w maju 2014. Wówczas Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zainicjowało tzw. preselekcję krajową. Zgodnie z obowiązującymi obecnie procedurami, każdy kraj może złożyć maksymalnie 2 aplikacje do oceny finalnej na szczeblu europejskim. Do preselekcji krajowej przystąpiło w Polsce ponad 20 podmiotów. Po ocenie wstępnych wniosków Ministerstwo Kultury zakwalifikowało 4 obiekty do dalszych prac nad aplikacją finalną, w celu przedłożenia jej do oceny przez komitet doradczy Ministra Kultury. Wśród wybranych znalazła się aplikacja przygotowana przez Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu.

Nasz wniosek opracowany został przez Międzynarodowe Centrum Dokumentacji i Badań nad Dziedzictwem Przemysłowym dla Turystyki. Treściowo dotyczy obiektu pod zbiorczą nazwą „Industrializacja na Górnym Śląsku". Aby w sposób pełny i czytelny wyeksponować to, co ważne w wielowiekowym i wielowątkowym procesie industrializacji, nasza aplikacja została przygotowana wspólnie przez trzy reprezentatywne podmioty: Kopalnię Guido, Zabytkową Kopalnię Srebra oraz Tyskie Browarium. Pracowaliśmy wspólnie z Wydziałem Kultury Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego oraz Instytutem Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach i Śląskim Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Rezultat naszych wielomiesięcznych dociekań zyskał uznanie zarówno w oczach komitetu doradczego Ministra Kultury, jak i samej minister Małgorzaty Omilanowskiej, która w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej rekomendowała do tegorocznej selekcji na szczeblu europejskim dwa obiekty: „Industrializację na Górnym Śląsku" oraz Cmentarz z I wojny światowej Łużna – Pustki.

„Industrializacja na Górnym Śląsku mogła się dokonać dzięki sprzyjającym okolicznościom geograficznym, geologicznym, a także społeczno-kulturowym. W złożonej aplikacji staraliśmy się podkreślić te elementy historycznych dziejów Kopalni Guido, a także Kopalni Srebra i Tyskiego Browarium, w których mobilność społeczna, wolność osobista i ekonomiczna, możliwość wyboru i realizacji kariery były w zasadzie czymś zwyczajnym. Ożywione kontakty między wschodnią i zachodnią Europą oraz swobodny transfer idei i myśli technicznej były w naszych zakładach obecne już w minionych wiekach, wyprzedzając niejako zdobycze Unii Europejskiej. Przyznam, że to dzięki inicjatywie ubiegania się o Znak Dziedzictwa Europejskiego udało nam się jeszcze lepiej dostrzec niektóre mniej znane konteksty naszej historii" – mówi Bartłomiej Szewczyk, Dyrektor Muzeum Górnictwa Węglowego

Przyznanie ministerialnej rekomendacji jest potwierdzeniem europejskiego uniwersalizmu procesów przemysłowych i towarzyszących im zmian społecznych i kulturowych, jakie dokonywały się w ostatnich stuleciach na Górnym Śląsku. Złożona przez nas aplikacja obszernie i niestereotypowo te zjawiska opisuje. Górny Śląsk jest niewątpliwie częścią Europy, nie tylko geograficznie. Finalne przyznanie „Industrializacji na Górnym Śląsku" Znaku Dziedzictwa Europejskiego byłoby także czytelnym potwierdzeniem europejskich trendów przeobrażeń, jakim podlegał przemysł na naszym terenie. Zakłady założone jakiś czas temu dla konkretnych celów gospodarczych, dziś zyskują drugie lub nawet trzecie życie, jako obiekty pełniące inne funkcje: turystyczne, edukacyjne, kulturalne. Prezentowanie wspólnego europejskiego dziedzictwa staje się dzięki temu bardziej możliwe, bardziej atrakcyjne i bardziej uniwersalne.

Na ostateczne wyniki tegorocznej edycji Znaku Dziedzictwa Europejskiego przyjdzie nam poczekać do końca bieżącego roku.

Autor: Piotr Kunce